Prof. dr hab. Roman Micnas 1947-2022

13 stycznia 2022 r. zmarł Profesor Roman Micnas, w swoim pokoleniu jeden z najznamienitszych Uczonych naszego Uniwersytetu o uznanym od lat międzynarodowym autorytecie. Był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, w której był członkiem Prezydium i pełnił funkcję Dziekana Wydziału III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi.

Profesor Roman Micnas urodził się 4 listopada 1947 r. w Nowicach. Studia na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii ukończył w 1970 r.

W 1978 r. obronił pracę doktorską „Wpływ pól krystalicznych na magnetyczne wzbudzenia kolektywne w układach jonów ziem rzadkich”, której promotorem był prof. Leon Kowalewski. Praca ta, w opinii komisji przewodu zawierała oryginalne osiągnięcia naukowe na poziomie rozpraw habilitacyjnych i została wyróżniona indywidualną nagrodą Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.

W tamtym czasie Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół badań przejść fazowych i zjawisk krytycznych w układach elektronowych i spinowych, teorii układów elektronowych z silnymi korelacjami elektronowymi oraz teorii nadprzewodnictwa. Rozwijał metody całkowania funkcjonalnego do badania klasycznych i kwantowych modeli spinowych. Wykorzystał technikę Moriego – Zwanziga w uogólnionej teorii funkcji Greena do badania układów z wielopoziomową strukturą energetyczną, w anizotropowych magnetykach, układów ze sprzężeniami kwadrupolowymi, modelu Hubbarda, czy też do analizy przewodnictwa domieszkowego w półprzewodnikach. Opracował teorię tzw. kwantowych zjawisk krytycznych w obecności stochastycznych pól magnetycznych, metodą grupy renormalizacji uzyskując szereg interesujących wyników, np. nowe zależności wymiarowe wykładników krytycznych dla kwantowych modeli spinowych, magnetyków pasmowych i kwantowych ferroelektryków.

  W kolejnych swoich publikacjach R. Micnas przedstawił wyniki badań wpływu nieporządku strukturalnego na uporządkowanie elektronowe i nadprzewodnictwo w układach wąskopasmowych. W pracach tych opracowano diagramy fazowe modelu Hubbarda z nieporządkiem strukturalnym, zbadano wpływ stochastycznych pól magnetycznych na przejścia fazowe 1-go rodzaju oraz zjawiska wielokrytyczne w równoważnych modelach pseudospinowych.  

 Rezultaty tych badań stanowiły podstawę rozprawy habilitacyjnej zatytułowanej: „Badanie przejść fazowych i zjawisk krytycznych układów elektronowych i spinowych z uwzględnieniem efektów kwantowych i nieporządku”, którą złożył w 1986 r. Na jej podstawie R. Micnas w 1988 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego. Zaprezentowany tam dorobek naukowy był tej rangi, iż w pełni uzasadniał wniosek o wszczęcie postępowania o nadanie tytułu profesora. I rzeczywiście, w maju 1990 r. nadano Mu tytuł profesora nauk fizycznych. Wtedy objął stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w roku 1996 – profesora zwyczajnego naszego Uniwersytetu.

W latach 1980 – 87 R. Micnas i S. Robaszkiewicz we współpracy z K.A. Chao (University of Linköping, Szwecja) oraz J. Ranningerem (CNRS – Grenoble, Francja) opracowali podstawy teorii nadprzewodnictwa i uporządkowań ładunkowych wąskopasmowych układów z lokalnymi oddziaływaniami przyciągającymi, w tym modelu nadprzewodnictwa lokalnych par i modelu bozonowo-fermionowego. Opublikowane prace były w wielu aspektach pionierskie. Opracowana przez R. Micnasa, J. Ranningera i S. Robaszkiewicza teoria współistniejących lokalnych par (bipolaronów) i elektronów wędrownych wykazywała możliwość wystąpienia całkowicie nowego nadprzewodnictwa typu wymiany ładunkowej we wskazanych materiałach wykazujących istnienie par lokalnych. Pracę tę złożono do druku jeszcze przed odkryciem nadprzewodnictwa wysokotemperaturowego w 1986 r. Od tego momentu Roman Micnas ze swoimi współpracownikami kontynuował bardzo intensywne badania różnych mechanizmów nadprzewodnictwa a publikowane kolejne prace zyskały szeroki rezonans międzynarodowy.

Na zamówienie edytorów renomowanego amerykańskiego periodyku naukowego Review of Modern Physics w 1990 r. opublikowany został obszerny artykuł przeglądowy napisany przez Romana Micnasa wespół z J. Ranningerem i S. Robaszkiewiczem, sumujący aktualny stan teorii układów elektronowych z lokalnymi oddziaływaniami parującymi. Praca ta była cytowana ponad 1400 razy i należy do najczęściej cytowanych artykułów naukowych w obszarze fizyki w kraju.

Za opracowanie podstaw teorii nadprzewodnictwa układów z lokalnym parowaniem elektronowym Roman Micnas i Stanisław Robaszkiewicz otrzymali Nagrodę Naukową im. Marii Skłodowskiej – Curie Polskiej Akademii Nauk za rok 1989.

Prof. R. Micnas na Wydziale Fizyki kierował Studium Doktoranckim w latach 1991 – 2002. W kadencji 1999 – 2002 był prodziekanem ds. naukowych. W kolejnych kadencjach od 2005 do 2012 r. zasiadał w Senacie UAM, gdzie był członkiem Senackiej Komisji ds. Rozwoju. Od 1998 r. do momentu przejścia na emeryturę w 2018 r. kierował Zakładem Teorii Ciała Stałego (przekształconym później w Zakład Teorii Materii Skondensowanej). Funkcję tę objął po prof. Leonie Kowalewskim.

W 1994 r. prof. R. Micnas został wybrany członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. Od 2016 r. był jej członkiem rzeczywistym. Od 2015 r. był dziekanem Wydziału III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi PAN.           

 Dorobek naukowy Profesora Romana Micnasa obejmuje ponad 140 artykułów naukowych opublikowanych głównie w zagranicznych czasopismach naukowych oraz ponad 50 komunikatów przedstawionych na międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych. Prace te są szeroko znane w świecie i do tej pory były cytowane około 3300 razy przez innych autorów. Rezultaty swych dokonań naukowych przedstawiał na licznych konferencjach międzynarodowych i krajowych, międzynarodowych szkołach fizyki teoretycznej oraz sympozjach dotyczących nadprzewodnictwa wysokotemperaturowego, magnetyzmu, fizyki układów wielu ciał i korelacji elektronowych. Wygłosił w sumie ponad 60 zaproszonych wykładów m. in. na Międzynarodowej Konferencji Magnetyzmu w Paryżu, konferencjach w Les Houches oraz (trzykrotnie) w E. Majorana Center (Erice na Sycylii), w Szwajcarii, Francji, Holandii, USA, Chinach,  Konferencji NATO w Grecji jak również w Polsce – np. referat plenarny na Jubileuszowym XXXIII Zjeździe Fizyków Polskich. Prócz tego wyniki prac badawczych prezentował na ponad 40 seminariach i kolokwiach wydziałowych w czołowych instytucjach naukowych w Europie i USA. Wygłosił 5 cykli wykładów zagranicznych, w Szwecji (University of Linköping, 1978 r.), Brazylii (1980 r.) i we Francji (Grenoble, 1987 r.).

Jako visiting profesor był w 15 ośrodkach naukowych w Szwecji, Brazylii, Francji, we Włoszech, w Niemczech, Szwajcarii i USA. Wiązało się to z bardzo rozległą współpraca naukową z czołowymi naukowcami ze świata, prowadzącymi badania w szeroko rozumianej fizyce materii skondensowanej, przede wszystkim nadprzewodnictwie, przejściach fazowych i zjawiskach krytycznych oraz teorii korelacji elektronowych.

Prof. Roman Micnas współorganizował 35 międzynarodowych i krajowych konferencji naukowych i szkół fizyki teoretycznej. Od 1993 r. przewodniczył lub współprzewodniczył European Conference „Physics of Magnetism” organizowanej co trzy lata w Poznaniu i będącej jedną z największych konferencji tego typu w Polsce.

Za swoje osiągnięcia był wielokrotnie nagradzany. W latach 2003 – 2006 był beneficjentem Subsydium Profesorskiego „Mistrz” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Prof. Roman Micnas wypromował sześcioro doktorów, kierował 10 projektami badawczymi.Tematyka badań naukowych prowadzonych przez Profesora należy do najistotniejszych zagadnień fizyki materii skondensowanej. Prócz wyżej wspomnianych są wśród nich też badania modeli fizyki wielu ciał w ultrazimnych kwantowych, fermionowych lub bozonowych, gazach atomowych na sieciach optycznych.

Profesor Roman Micnas był jednym z najwybitniejszych uczonych naszego Uniwersytetu. Obdarzony niezwykłym talentem i olbrzymią pracowitością szybko stał się uznanym w świecie autorytetem naukowym o rozległej i głębokiej wiedzy naukowej w fizyce teoretycznej fazy skondensowanej, teorii układów wielu ciał i fizyce statystycznej. Jego dorobek naukowy pozostanie na lata w kanonie wykształcenia każdego naukowca prowadzącego badania w tych dziedzinach.